Is mijn versterker of receiver aan een recap toe?

Wat zijn elco’s?

Elco’s, of elektrolytische condensatoren, zijn elektronica componenten die in vrijwel alle elektronica componenten terug te vinden zijn. Afhankelijk van hun plek in de schakeling kunnen ze worden toegepast in de voeding om de rippel van de gelijkgerichte spanning af te vlakken en als buffer. In toonregeling circuit (Baxandall schakeling) worden elco’s gebruikt om een kantelpunt te maken en maken daarin deel uit van een filter schakeling. In versterker schakelingen worden elco’s gebruikt om AC (muzieksignalen) door te laten en DC te blokkeren. Kortom, elco’s spelen een heel belangrijke rol in audio elektronica.

Wat betekent recappen?

Het woord recappen lijkt te zeggen: het vervangen van capacitors (re = vervangen, cap = capacitors). Toch is dat niet helemaal waar. Recappen betekent volgens het Algemeen Nederlands Woordenboek (ANW):

1) Doppen terugzetten op naalden. Doppen terugzetten op injectienaalden.

2) Autobanden van een nieuw loopvlak voorzien. Autobanden van een nieuw loopvlak voorzien.

Twee betekenissen die niets met versterkers te maken hebben, of toch wel. Beide betekenissen beschrijven het uitvoeren van een handeling die hergebruik (van een een injectienaald of een autoband, maar dat kan ook iets anders zijn, zoals een versterker) mogelijk maakt. Wanneer een versterker door ons gerecapt wordt dan vervangen we alle verouderde onderdelen zodat de versterker weer lange tijd gebruikt kan worden. In feite betekent het woord dus min of meer hetzelfde als reviseren. Beide termen worden door klanten, onszelf en conculega’s door elkaar gebruikt.

Waarom is recappen nodig?

Versterkers uit de jaren 50, 60, 70, 80 en 90 zijn inmiddels meer dan 30 jaar oud en veel onderdelen, waaronder elco’s, zijn na zoveel jaar aan vervanging toe. Elco’s drogen uit, transistoren krijgen vaak te lijden onder corrosie van de pootjes, waardoor de interne bond wires in de transistoren slecht contact zullen maken met het silicium materiaal. Tijdens een recap of revisie worden deze onderdelen dan ook in vrijwel alle gevallen vervangen door nieuwe, hoogwaardige vervangers. Na een recap is uw apparatuur weer klaar voor jarenlang luisterplezier. Zo goed als nieuw, al zijn de eerste 40 jaar van een versterker natuurlijk niet hetzelfde als de tweede 40 jaar. Dit heeft echter vooral te maken met slijtage van potmeters en schakelaars.

Hoe weet je of je elco’s nog goed zijn?

Vaak vragen klanten ons of het echt nodig is om elco’s te vervangen. Vooral als een apparaat nog perfect werkt. Veroudering van elco’s hangt van de leeftijd, het aantal uren dat het apparaat aan heeft gestaan en de fabrikant. Sommige elco’s zijn na 40 jaar hard werken nauwelijks afgeweken van hun originele waarde, andere zijn totaal de weg kwijt en wijken drastisch af van de originele waarde. In veel gevallen functioneert een apparaat ondanks die sterk afwijkende waardes nog prima. Wanneer ze vervangen worden valt gebruikers vaak pas op hoe ongelofelijk goed hun versterker eigenlijk is.

Om een voorbeeld te geven; als een ingangs elco een waarde heeft van 1uF en daarmee een kantelpunt maakt waarmee de versterker 10Hz met -3dB kan weergeven dan zal deze versterker met een verouderde elco die 50% afwijkt (0,5uF na veroudering) een kantelpunt hebben van 20Hz met -3dB. Lage tonen worden daardoor minder precies, minder krachtig en bovendien met meer vervorming weergegeven. Omdat niet alle componenten even snel verouderen zal het ene audio kanaal ook anders gaan klinken dan het andere kanaal. Allemaal goede redenen om een apparaat na 40 jaar trouwe dienst een recap te geven.

Voor wie nog niet overtuigt is ziet u een aantal foto’s van elco’s die echt te lang in gebruik zijn geweest. Op de foto’s zijn lekkende elco’s te zien, waarbij letterlijk het elektrolyt uit de elco is gelekt. Dit veroorzaakt niet alleen schade aan uw kostbare apparatuur (elektrolyt is een zuur en tast printplaten en overige elektronica aan) maar kan ook kortsluiting en in extreme gevallen brand veroorzaken.

ESR en veroudering. 

Elco’s kunnen met een capacitor meter getest worden. De wat betere capacitor testers meten naast de capaciteit van de elco ook de ESR van de elco op. ESR staat voor Equivalent Serie Resistance. Deze dient zo laag mogelijk te zijn. Wanneer het elco’s verouderden neemt de ESR waarde toe, waardoor de elco energie gaat dissiperen waardoor de elco warmer wordt en de veroudering versnelt wordt.

Kwaliteit 

Omdat elco’s in ongeveer alle elektronica apparatuur worden toegepast zijn er veel verschillende fabrikanten die elco’s produceren. In de datasheet staat vermeld hoeveel uur de elco’s meegaan bij een gegeven omgevingstemperatuur. Boven deze temperatuur verouderen elco’s drastisch sneller. Andersom, blootgesteld aan een lagere temperatuur gaan elco’s veel langer mee. Naast veroudering door gebruik is er ook nog een ander fenomeen, stock aging genaamd. Dit fenomeen is veel minder goed gedocumenteerd en hangt sterk af van de materiaalkeuze. Het elektrolyt tast de elektrodes in de elco aan waardoor deze langzaam chemisch  ‘opgevreten’ worden. Hierdoor zijn elco’s, zelfs als ze ongebruikt zijn of in een apparaat zijn gemonteerd wat weinig draaiuren heeft vaak alsnog verouderd.

Dan is er nog de lineariteit en de vervorming van elco’s. Een goede elco heeft dezelfde eigenschappen over een breed frequentiebereik en onafhankelijk van de spanning die over de elco staat.

Levensduur, frequentiebereik en vervorming zijn voor ons belangrijke aspecten waarop wij onze elco’s selecteren. Na veel onderzoek en gebaseerd op jaren ervaring, opgedaan bij Philips en tijdens het werk aan vintage audio apparatuur zijn we tot een aantal favoriete merken gekomen. Panasonic, Epcos, Kemet, Wurth, Nichicon, Elna en Multicomp elco’s doen het uitstekend in (vintage) hifi apparatuur en blijven ook lange tijd hun goede eigenschappen behouden.

Helaas zijn er ook veel fabrikanten van elco’s die aanzienlijk minder goed functioneren. We krijgen regelmatig (veel te nieuwe) hifi binnen van klanten waarbij elco’s verouderd zijn terwijl het apparaat nog maar net uit de garantie is. Een domper voor de klant en eigenlijk onnodig, want een Luxman, Sansui of Quad versterker van 40 jaar oud heeft vaak nog betere elco’s dan een 5 jaar oude NAD of Rotel.

Waarom is een goede recap duur?

Wanneer u uw apparatuur bij ons laat recappen mag u er op rekenen dat we louter hoogwaardige onderdelen gebruiken. Dat geldt voor elco’s maar ook voor transistoren, speaker relays maar ook de contactspray die we gebruiken. We gebruiken niet een maar maar liefst twee spuitbussen met elk zijn eigen goede eigenschappen. Zo beginnen we met een contactspray die zeer grondig reinigt en alle viezigheid verwijderd. Tot slot gebruiken we een minder agressieve reiniger die de eerste contactspray oplost en goede smerende eigenschappen heeft. Dit duo zorgt voor uitstekende reiniging van potmeters en schakelaars. Meld uw reparatie hier aan.